Heel langzaam nemen ringslangen in Nederland toe, over de laatste 30 jaar zo’n 20 %. En dan is er zo maar de melding van een ringslang in de Groningse stadswijk Lewenborg. Of dat wat te beteken heeft? Natuurbeheerders melden wel successen met het aanleggen van broeihopen (bladeren, stro, takken en wat paardenmest) in natuurgebieden als het Naardermeer en de Oostvaardersplassen. Die hopen moeten dan wel de buurt van water worden aangelegd, want daar vangt deze meest voorkomende slangensoort van Nederland de voornaamste prooi in de vorm van kikkers en padden (het grootste ringslang-nest is in de jaren zestig in Mecklenburg gevonden, zo’n 4000 eieren, een record voor het aantal reptielen-eieren in één nest; die moeten gelegd zijn door meer dan 100 vrouwtjes!).De aanleg van verbindingszones tussen drasse natuurgebieden heeft de laatste tijd in ons land ook zeker meegeholpen om deze voor de mens en zijn huisdieren geheel onschuldige soort er boven op te helpen. Onschuldig, maar niet helemaal vrij van gif dat vooral dient om de prooien sneller te verteren. De ringslang doet het tot nu toe goed in Noord-Holland, Utrecht en Gelderlands en in het grensgebied van Friesland, Drenthe en Overijssel. De ringslang is eenvoudig te onderscheiden van de andere twee inheemse slangen, de gladde slang en de adder, en ook van de hazelworm door de gele ring en de zwarte vlekken achter de kop. De pupillen zijn rond, duidelijk anders dan die van de adder, met rode ogen en een platte rechtopstaande pupil. Ze worden best groot, vrouwtjes tot 130 cm, mannetjes tot een meter. Wie geluk heeft ziet ze misschien op een beschut plekje zonnebaden, al dan niet doodstil, of door het water kronkelen Vijanden hebben ze genoeg, roofvogels, kraaien, ooievaars en eksters, zoogdieren als bunzing , das, vos en otter. En de mens natuurlijk, vooral in het verkeer, maar ook door het weer weghalen van geschikte natte verbindingen tussen onze toch al niet zo rijk areaal aan natuurgebieden.

Wordt nu lid van onze podcast nieuwsbrief -> www.mennoenerwin.nl

Leven in een ijstijd, de geboorte van ons landschap

Misschien hebben we ooit wel meegekregen dat ijstijden onze omgeving gevormd hebben. Maar dat we nog steeds leven in een ijstijdvak is minder bekend. Die aanduiding geldt namelijk zolang er ijskappen op de polen zijn. Sinds ruim 2.5 miljoen jaar is dat het geval. In het kwartair, zoals we deze periode die dus voortduurt tot op de dag van vandaag waren er veel ijstijden, tijden waarin ijskappen zich vanuit de poolgebieden uitbreidden en de zeewaterstand daalde. Deze koude perioden of glacialen worden afgewisseld door warmere perioden of interglacialen en we leven nu in zo’n warme periode, sinds 11700 jaar, het holoceen.Ons huidige landschap is vrijwel geheel gevormd door de drie daar aan voorafgaande ijstijden. In het Elsterien, van 475000 tot 410000 jaar voor de jaartelling, kwam het ijs tot een lijn van Den Helder tot aan Stadskanaal. In het Saalien, 370000 tot 130000 jaar geleden, kwam het ijs een stuk verder, tot halverwege ons land. Bovendien ontstonden stuwwallen, zoals op de Veluwe, en ontstond een 70 km lange ene tot wel 30 meter hoge zand en keileem-rug, van Schoonebeek tot aan de grote markt van Groningen, de Hondsrug, met een paar parallelle ruggen. De parallelle zand/keileemruggen van het Hondsrugsysteem zijn na nieuwe inzicht ontstaan in de laatste fase van het Saalien. Grote hoeveelheden afsmeltend ijswater vormden zogenoemde “megaflutes” met een afvoer van meer dan 1.000.000 m3 per seconde. De ruggen in het Hondsrugsystem zijn dus hoogstwaarschijnlijk zogenoemde “Megaribbels“ uit de meegevoerde zand, leem en puinmassa’s. Tussenin werd de grond uitgeslepen door smeltwater kanalen, die we nu nog terug zien in de Drentse Aa en het Peizerdiep. Dit hele unieke systeem is ook in de volgende ijstijd blijven bestaan en vormt nu het enige Geopark van Nederland.In die volgende en laatste ijstijd, het Weichselien, 115000 tot 11700 jaar geleden, bereikte het ijs Nederland niet meer. Wel was het was de grond bevroren, en was Nederland een ijzige en winderige poolwoestijn met veel zandverstuivingen.De grootte hoeveelheden aan materiaal die in de ijstijden zijn afgezet zijn alleen te begrijpen als men zich de geweld van de gletsjers tijden de ijstijden in herinnering roept. In sommige gebieden in Scandinavië waren de gletsjers meerdere kilometers dik, hier bij ons nog steeds 300-1000meter. Er was zoveel water in ijs gebonden, dat de zeespiegel 90m lager lag dan nu. Dit gewicht samen met het stromen van het ijs liet sporen in de landschap achter. Ook het schommelen van de temperaturen tijdens deze lange tijd van smelten en weer vriezen bevorderde de erosie van gesteentes. Keien werden door het ijs meegenomen en bleven bij het afsmelten van het ijs terug. Deze zwerfstenen vertellen een spannend verhaal en zijn nu getuigen van een tijd die ons land in grootte mate gevormd heeft. (Met dank aan BJW)

Natuur en Wetenschap door Menno en Erwin is a reader-supported publication. To receive new posts and support our work, consider becoming a freewww.mennoenerwin.nl subscriber.

Biologen die het inwendige van vaak doorzichtige cellen onder de microscoop wilden bekijken zaten altijd met een dilemma. De lichtgolven die door de cel heen gaan vertraagden wat en dat leverde daarmee geen duidelijk beeld van het binnenste van de cel op. Om wel iets te kunnen zien moesten ze die cellen kleuren. Maar daarmee doodden ze die zelfde cellen. Dus wat er in een levende cel gebeurde bleef verborgen.Een professor uit Groningen loste dat probleem in 1930 op. Door een heel dun glasplaatje waarin kleine streepjes ge-etst waren, in de microcoop te zetten wist hij de doorgaande lichtstralen te versterken. En daarmee verhoogde hij het contrast tussen de verschillende bestanddelen van de levende cel. Nu konden we bijvoorbeeld ineens zien hoe een levende cel zich deelt en spoellichaampjes er voor zorgen dat de chromosomen zich keurig verdelen en de kernen vormen van de twee nieuw ontstane cellen. Het duurde nog 23 jaar voor Frits Zernike voor deze ontdekking, die bekend werd als de fasecontrastmicroscoop en de celbiologie revolutioneerde, beloond werd met een Nobelprijs.

Tien jaar eerder was hij al heel jong benoemd als hoogleraar theoretische natuurkunde. Hij had toen zijn voetsporen al verdiend in de scheikunde en als assistent van de sterrenkundige Kapteyn. Als hoogleraar stond hij bekend als een theoreticus die wiskundige oplossingen voor praktische problemen vond. Daar kwam bij dat hij een reputatie als knutselaar had, die altijd bezig om apparaten in elkaar te zetten en te verbeteren. Dat leidde onder andere tot een verbeterde galvanometer waarmee met een veel grotere precisie de sterkte van magneetvelden kon worden gemeten. Ook maakte hij berekeningen waarmee afwijkingen in lenzen konden worden opgespoord (de zgn. Zernike-polynomen), een toepassing die tot op de dag van vandaag wordt toegepast, onder andere in de apparatuur die chip-machine fabrikant ASML ontwerpt. De publieke bekendheid van Zernike nam na zijn overlijden in 1966 af, ondanks de vele onderscheidingen die hij in zijn leven naast zijn Nobelprijs gekregen heeft. Des te mooier dat de Rijksuniversiteit van Groningen met de inrichting van de Zernike-campus zijn naam definitief heeft gevestigd.

Natuur en Wetenschap door Menno en Erwin is a reader-supported publication. To receive new posts and support my work, consider becoming a free subscriber.

Thank you for reading Natuur en Wetenschap door Menno en Erwin. This post is public so feel free to share it.

Wat een nieuw natuurgebied fantastisch maaktOp een zonnige middag kijken naar tientallen oeverzwaluwen die hun jongen voeren in de nestgaten van de oeverzwaluwwand, en even later lopen langs een prachtig dras veldje vol met rietorchissen en de zachtgele ratelaars, dat zijn natuurervaringen die blij maken. In een land als het onze zijn dat geen toevallige belevenissen, maar het resultaat van een uitgekiend beleid van professionals in samenwerking met een legertje vrijwilligers.

We hebben het over het “stadspark” Kardinge, aan de oostkant van Groningen. Het natuur en recreatiegebied, nu ruim 300 hectare en op weg naar nog 200 meer, is geliefd bij de 30000 inwoners van de nabijgelegen woonwijken, er wordt druk gesport, gewandeld en gefietst, en heel veel handen helpen mee met het onderhoud, het beheren van plukweiden en voedsel bos, en het jaarlijkse onderhoud van de oeverzwaluwwand. Die vogels willen namelijk graag een nestholte met schoon leem en zand, zoals ze dat ooit aan rivierwanden vonden. We kijken naar de mogelijkheden om het Kardingegebied te verbinden met natuurzones rond de nieuwe mega-woonwijk Meerstad.

Boswachter Reiner Hartog benadrukt hoe belangrijk die samenwerking met vrijwilligers is om ook daar mooie natuur te ontwikkelen. Maar ook hoe belangrijk een goede inrichting is, gebaseerd op natuurkennis, ook van de bodem. Want dat prachtige veldje met ratelaars, spannende half-parasiete planten, en orchideeën kon er alleen maar komen door te voedselrijke bovenlaag eerst weg te halen. Kennis en enthousiasme, dat is nodig voor fantastische natuurbelevenissen

Natuur en Wetenschap door Menno en Erwin is a reader-supported publication. To receive new posts and support my work, consider becoming a free or paid subscriber.

Thank you for reading Natuur en Wetenschap door Menno en Erwin. This post is public so feel free to share it.

Hoe zit het met evenwicht in de biologie, is dat net zo als in de scheikunde?

Een helemaal niet zo’n simpele vraag. We praten makkelijk over evenwicht, maar we duiden er vaak heel verschillende dingen mee aan.

Zonder verstoring geen verandering is het principe, maar hoe groot of klein kan die verstoring zijn? Hoe stabiel is het evenwicht? Wat bedoelen we als we iemand evenwichtig noemen? Dat ligt toch niet alleen maar aan onze evenwichtsorganen (bij onze oren). Want die zorgen ervoor dat we rechtop blijven staan (ook belangrijk).

Evenwichten hangen altijd van de omstandigheden af. Vaak zijn ze labiel, kunnen ze makkelijk verstoord worden. Daar maken we gebruik van in het wegen met een balans. Soms zijn evenwichten stabieler, als we stevig staan, of als een rotsblok vast ligt in een bergspleet. Dat zal misschien alleen door een aardbeving van zijn plaats kunnen komen.

Evenwicht in de scheikunde leverde de Nederlander van ’t Hoff in 1904 de nobelprijs op. ( luister onze aflevering over nobelprijzen) Hij formuleerde wetmatigheden waarin twee tegengestelde chemische reacties in evenwicht zijn. Daar kwam veel wiskunde en warmte en arbeidsleer (thermodynamica) bij te pas.

In de economie zijn veel theorieën bedacht over evenwichten, bijvoorbeeld tussen vraag en aanbod. Helaas voor de economen gooit de wispelturigheid van mensen vaak roet in het eten.

In ons lichaam schommelen zaken als de hoeveelheid hormoon of lichaamstemperatuur vaak tussen twee grenswaarden. Een soort dansend evenwicht, zoals de verwarming onze huiskamertemperatuur regelt. In de ecologie werd vroeger nogal losjes over evenwichten in de natuur gepraat. Vaak bedoelde men dat er een balans was in een populatie, tussen eten en gegeten worden, tussen voortplanting en dood. En een gedachte daarbij was dat in soortenrijke omgevingen de kans toeneemt dat populaties zich bij verstoring weer herstellen (stabiel zijn). Daar zit wel wat in, in ieder geval zijn we nu wel op de verkeerde weg.

Terwijl een honderd jaar geleden de extensieve landbouw gunstig was voor veel soorten, is daar nu bar weinig van over, en neemt de kans op verdere verstoring, ook via het klimaat alleen maar toe. Nu ja, zonder de mens zou Nederland uiteindelijk niet alleen weer veel kleiner worden, door de binnendringende zee. Maar het vermoede eind (climax) stadium is dat van een moerasgebied, met veel bomen. In elk geval zolang de zon blijft schijnen.

Thank you for reading Natuur en Wetenschap door Menno en Erwin. This post is public so feel free to share it.

Natuur en Wetenschap door Menno en Erwin is a reader-supported publication. To receive new posts and support my work, consider becoming a free or paid subscriber.

Hoe komt het dat uitvindingen op verschillende plekken op hetzelfde moment lijken te gebeuren? En dat cactussen in Japan en Nederland gelijktijdig bloeien?

Die vraag van een luisteraar hint naar de resonantie-ideeën van Rupert Sheldrake. Deze Engelse bioloog heeft voortgeborduurd op aloude gedachten dat er toch meer moet zijn in het leven dan oorzaak en gevolg. Wij zouden zijn omgeven door onbekende velden die het ontstaan van vormen en gedachten zouden ordenen. Vandaar die cactussen, die gelijktijdige gedachten, maar bijvoorbeeld ook het plotseling opkomende gedrag van pimpelmezen in Engeland die de doppen van de melkflessen die ’s ochtends vroeg voor de deur gezet worden overal begonnen open te pikken.Nu ja, het overtuigende bewijs voor deze “morfogenetische velden” moet nog geleverd worden. Daarentegen zijn er voor heel veel gelijktijdige verschijnselen prima verklaringen, toegegeven, het gaat dat altijd heel saai over oorzaak en gevolg. Bijvoorbeeld, die bloeiende cactussen heeft simpelweg te maken met de invloed van daglengte (redelijk gelijk in Japan en Nederland) op biologische kloksystemen. Kennis en wetenschap bouwen in de meeste gevallen op naar aanleiding van voorgaande vindingen. Zo waren er al veel gedachten over evolutie lang voor Darwin, zoals bijvoorbeeld van zijn grootvader. De beroemde “origin of species” kwam uit na een gemeenschappelijke publicatie met Alfred Wallace, ook naar aanleiding van nieuwe geologische theorieën en ideeën van Malthus over bevolkingsexplosies, die beiden beïnvloedden. De evolutie zelf is een voorbeeld van heel veel identieke uitvindingen, soms vrijwel gelijktijdig, in heel verschillende biologische systemen die in overeenkomstige situaties leven. Zoals de spoelvorm in vissen en dolfijnen, de vleugels van vogels en vleermuizen en de vorming van eiwitten in heel verschillende organismen. En die pimpelmezen? Zoals ik uit eigen onderzoek weet, vogels zijn ontzettend goed in het leren van elkaar, waardoor gedrag razendsnel kan worden doorgegeven.Er is helaas veel charlatanerie ontstaan rond de ideeën van Sheldrake. Therapeuten die veel geld verdienen met telepathie, familieopstellingen en de volslagen nonsens van Neuro-Linguistisch Programmeren. Plak een aantal geleerde woorden aan elkaar en kassa. Jammer, want gedegen onderzoek naar gelijktijdigheid levert vaak interessante bevindingen op.

Leuk dat je onze podcast volgt en lid geworden bent van onze nieuwsbrief stuur hem rustig door naar je vrienden.

Vasten zit er goed in bij de mens. Veel grote wereldreligies doen er aan, niet eten en of drinken voor een paar dagen, of voor een tijdje. Bezinning door onthouding is het grondidee. Er zijn veel mensen die een bijzonder geloof hechten aan de gezondheidseffecten van vasten door je te beperken tot een één enkele drank of voedingsstof: dat gaat van thee-vasten en sap-vasten tot fruit-vasten en rijst-vasten.

En dan is er recent een opleving van trends om intervalvasten (intermittent feeding, 12-16 uur niets eten ) goed te heten: het idee is dat door langer niet te eten we door onze makkelijke suikers (glucose dan wel glycogeen) heen raken en onze vetten beginnen af te breken waarbij relatief gunstige stoffen als ketonen vrij komen. Klinkt goed. Is het ook goed allemaal, vraagt een toehoorder zich af? Tsja. Lange termijn studies van zware regimes van voedselonthouding wijzen in de richting van een toename van hart en vaatziekten. Als een specifiek regime van vasten leidt tot een eenzijdig dieet waarbij essentiële zaken (denk aan de schijf van vijf) ontbreken is dat ook niet zo gunstig. Het weglaten van het ontbijt werkt niet zo goed, beter is het de avondmaaltijd te beperken en daarna je alleen nog water en of thee te drinken. Uiteindelijk gaat het natuurlijk om de balans, wie meer eet dan ie verbrandt komt aan. Intervalvasten helpt vaak wel om minder eten vol te houden. Bewegen is nodig, voor veel redenen, en wie denkt dat afvallen met pillen gaat werken loopt alleen daarom al in de val. Zoals een collega het ooit zij: welk dieet maakt niet uit, als je maar blijft nadenken over hoeveel en wat je eet.

Luister en Volg Ons: Website: ⁠⁠⁠⁠https://mennoenerwin.nl/

Aanbevolen door Menno en Erwin: Bezoek Naranjas del Carmen en CrowdFarming.com voor directe aankopen van boeren. Ontdek lokale boerderijwinkels en initiatieven zoals Smaakvol Slochteren en Herenboeren. Productie:

Deze podcast wordt geproduceerd door Bano Online Services, met Erwin Balkema als host en Prof. Menno Gerkema als expert in natuur en wetenschap.

VInd je het Leuk dan deel het met je vrienden het is gratis!

Natuur en Wetenschap door Menno en Erwin is gratis publicatie, schrijf je nu in zodat je welke week de nieuwe aflevering en tekst in je email krijgt.

Er zijn veel apps die ons helpen de natuur om ons heen beter in de smiezen te krijgen. Een van de allerbeste is de gratis vogelsite Merlin (Engelse naam voor onze kleinste valk de smelleken). De site is in zo’n tien jaar ontwikkeld door de Cornell University in Amerika, is gebaseerd op zo’n 800 miljoen waarnemingen over de hele wereld, en meer dan vijfduizend vrijwilligers zorgen voor perfecte foto’s en geluidsregistraties waarmee je de waarnemingen kan checken. En het werkt even eenvoudig als effectief: je zet je waarneming aan, de app geeft de geluiden in de buurt weer (grafisch, in een geluidskaart of sonogram) en be

noemt vervolgens de vogelsoorten in de buurt, met foto’s (Nederlandse namen kan je makkelijk uploaden) . Steeds lichten in het lijstje van zojuist waargenomen soorten die namen van vogels op die op dat moment zingen. Een kind kan de was doen. In een rondje met de hond scoort Merlin al gauw een soort of tien tot vijftien, binnen de tien minuten. Nu wonen we ook in een goed vogelgebied. Maar waar je ook bent, er valt altijd wel wat op, al was het maar de fazant in het stoffige bosje even verder. Leuk zijn de eerste binnenkomers, als de tjiftjaf en de fitis in maart-april, de kleine karekiet en de visdief in mei. En genieten van de zeldzame doortrekkers als de waterpieper en de wielewaal met zijn toverachtig gezang.

Luister en Volg Ons: Website: ⁠⁠⁠https://mennoenerwin.substack.com⁠⁠⁠/

Aanbevolen door Menno en Erwin: Bezoek Naranjas del Carmen en CrowdFarming.com voor directe aankopen van boeren. Ontdek lokale boerderijwinkels en initiatieven zoals Smaakvol Slochteren en Herenboeren. Productie: Deze podcast wordt geproduceerd door Bano Online Services, met Erwin Balkema als host en Prof. Menno Gerkema als expert in natuur en wetenschap.