Nederland staat voor de spannendste verkiezingen sinds 2002. De uitkomst is ongewis. Er kan een kabinet uit voortkomen dat nog rechtser dan wat we vooralsnog hebben gezien, maar er is ook een redelijke kans op een centrum-linkse regering. Om een houding te vinden, gaan we te rade bij een van de grootste linkse intellectuelen die Nederland ooit heeft voortgebracht: Jan Romein (1893-1962). We bespreken diens 'Oorsprong, voortgang en toekomst van de Nederlandse geest', een voordracht die hij in 1940 hield, net nadat het land onder de voet gelopen was door de Duitse bezetter. Romeins consequent historisch-materialistische denken, zijn omgang met de Nederlandse traditie van vrijzinnigheid en zijn intellectuele moed vormen een krachtig kader om een positie te bepalen voor de spannende tijd die voor ons ligt.

Terug na een lange winterslaap proberen we het in deze aflevering enige helderheid te scheppen in de mist van identiteitspolitiek. Wat is identiteitspolitiek? Waarom wordt identiteitspolitiek, veelal onder de noemer 'woke', zo gretig gebruikt als stropop door rechts? En bestaat er een linkse kritiek van identiteitspolitiek?

Vanuit de antwoorden die we op die vragen formuleren belichten we de rol die identiteitspolitiek speelt in de oorlog in de Oekraïne en, dichter bij huis, de recente verkiezingsoverwinning van de BoerBurgerBeweging. En natuurlijk gaat het ook over literatuur: welke rol speelt die bij de vorming van nieuwe nationalismen en bij de instandhouding van de schijnbare tegenstelling tussen stad en land. We sluiten af met een vrolijk stukje Amsterdam-bashing, die crypto-Angelsaksische vrijplaats waar men maar niet uitgeschreven raakt over levensbeschouwelijke vragen en de verbeelding van onze fysische werkelijkheid verwaarloost.  

Menno ter Braak bereikt meer lezers dan hij in de jaren dertig ooit heeft gehad. De heruitgave an Het nationaal-socialisme als rancuneleer, onder de hoede van 's lands vermaardste essayist Bas Heijne is een bescheiden bestseller. Die populariteit heeft ook nieuwe kritiek in het leven geroepen, onder meer van Merijn Oudenampsen en Ewoud Kieft, die vraagtekens stellen bij het beeld van Ter Braak als verdediger van de democratie, schatplichtig als hij was aan de intellectuele tradities, bovenal het werk van Nietzsche, waar het nationaalsocialisme uit voortkwam. In deze aflevering proberen we samen met Johan Sonnenschein dit inzicht over te dragen op Ter Braaks hoofdwerk, 'Het demasqué der schoonheid', waarmee hij het roemruchte tijdschrift Forum lanceerde. Getuigt zijn weerzin tegen de schoonheid - en in bredere zin tegen de avant-garde - niet ook van conservatisme? Moet er niet eerder worden opgebouwd dan afgebroken? Of is Ter Braaks kritische nihilisme nog altijd nodig voor wie wil breken met de geloofssystemen uit zijn jeugd? En ook uit haar jeugd? Is Ter Braaks werk daarvoor niet te masculien?