Współcześnie Krymscy Tatarzy są jedną z najbardziej wyrazistych wspólnot narodowych ukraińskiego narodu politycznego. Ich kultura i historia przez stulecia rozwijała się w sąsiedztwie i dialogu z ukraińską. Współcześnie Krymscy Tatarzy są częścią ukraińskiego życia kulturalnego: powstają ukraińsko-krymskotatarskie filmy, co roku odbywają się konkursy literackie i przekładowe, a występ krymskotatarskiej artystki przyniósł Ukrainie zwycięstwo w Eurowizji. Dziś w obliczu wojny wielu Krymskich Tatarów służy w ukraińskiej armii, broniąc Ukrainy przed agresorem, z nadzieją na ponowny powrót do domu – na Krym.

W rozmowie z przedstawicielem współczesnych elit kulturalnych Krymskich Tatarów Alimem Alijewem porozmawiamy o współczesnej krymskotatarskiej kulturze: jej obecności w ukraińskiej przestrzeni, podmiotowości i rozpoznawalności na arenie międzynarodowej, wyzwaniach wojennej rzeczywistości i wizjach na przyszłość.

Goście:

Alim Alijew - dziennikarz, obrońca praw człowieka, wicedyrektor Instytutu Ukraińskiego.

Joanna Majewska-Grabowska - tłumaczka, edukatorka i ukrainistka, wykładowczyni na Uniwersytecie Jagiellońskim. W życiu zawodowym i prywatnym zajmuje się popularyzacją wiedzy o Ukrainie. Współpracowała między innymi z magazynami „Herito” i „Dwutygodnik” oraz Fundacją im. Stefana Batorego. Najważniejsze tłumaczenia w jej dorobku to „Planeta Piołun” Oksany Zabużko, „Dlaczego w sztuce ukraińskiej są wielkie artystki” oraz „Ukraina. Wyrwać się z przeszłości” Jarosława Hrycaka.

Europa Środkowa jest szczególnie naznaczona stereotypem przestrzeni zdominowanej przez beton – znajduje to odbicie nie tylko w przestrzeni miast, ale też w języku i kulturze. Technologia wielkiej płyty, która miała rozwiązać głód mieszkaniowy w epoce realnego socjalizmu, zuniformizowała krajobraz kulturowy miast pomiędzy Berlinem Wschodnim, a Władywostokiem.

Czy jednak beton zasłużył na swoją złą reputację? W dwieście lat po uzyskaniu przez Johna Aspdina patentu na cement portlandzki porozmawiamy nie tylko o wielkiej karierze betonu, ale też spróbujemy rozbroić betonowe metafory i zastanowić się, czy istnieje życie w Europie Środkowej bez tego materiału.

Spotkanie promocyjne wokół numeru kwartalnika HERITO.

Goście:
Michał Wiśniewski – historyk architektury, absolwent historii sztuki i architektury. Pracownik Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie i Między-narodowego Centrum Kultury. Stypendysta Fulbrighta. Autor wielu publikacji naukowych i popularyzatorskich poświęconych architekturze Krakowa i Polski XIX i XX wieku, między innymi monografii i krakowskich architektów Ludwika Wojtyczki, Adolfa Szyszko-Bohusza i Tomasza Mańkowskiego. Członek zarządu Fundacji Instytut Architektury. Współautor wystaw i publikacji tworzonych przez zespół Instytutu Architektury.

Bartosz Sadulski – pisarz i redaktor, autor trzech tomów wierszy oraz powieści „Rzeszot”, za którą otrzymał Nagrodę im. Kościelskich, a także był nominowany do Nagrody Literackiej „Nike” i Nagrody Conrada. Sekretarz redakcji kwartalnika HERITO. Eseje publikował między innymi w „Tygodniku Powszechnym” i dwutygodnik.com. Stypendysta programu „Młoda Polska” w kategorii literatura w roku 2019. Mieszka w Nowej Hucie.

Nie ma chyba bardziej znanego pisarza z Odesy niż Izaak Babel, ukraiński żyd, poliglota publikujący po rosyjsku. On sam chwalił się, że urodził się w „Marsylii Wschodu” i właśnie z tego miasta wielu kultur, religii i grup etnicznych wyprowadził swój zmysł obserwacji, ale także potrzebę nieustannego kamuflowania się i konfabulacji. Jak Odesa wpłynęła na Babla? W jaki sposób Izaak Babel Odesę uwiecznił i zmityzował, dlaczego ten mit opiera się tylko na czarnej legendzie jednej dzielnicy – Mołdawanki?

Goście:

Aleksander Kaczorowski – eseista i dziennikarz, tłumacz literatury czeskiej, autor biografii "Babel. Człowiek bez losu", "Ota Pavel. Pod powierzchnią", "Hrabal. Słodka apokalipsa" oraz "Havel. Zemsta bezsilnych", esejów "Praski elementarz" i "Ballada o kapciach", a także książek "Czechy. To nevymyslíš" i "Prezydent. Aleksander Kwaśniewski w rozmowie z Aleksandrem Kaczorowskim". Redaktor naczelny wydawanego w Pradze pisma „Aspen Review Central Europe”. W 2015 roku za książkę o Havlu otrzymał tytuł Ambasadora Nowej Europy oraz był nominowany do Nagrody „Newsweeka” im. Teresy Torańskiej. Za książkę o Ocie Pavlu zdobył w 2018 roku Górnośląską Nagrodę Literacką „Juliusz” dla najlepszej polskiej biografii i nagrodę Warszawskiej Premiery Literackiej za książkę roku 2018, a także znalazł się w finale Nagrody Literackiej Nike. Stypendysta nowojorskiego Remarque Institute i wiedeńskiego Institut für die Wissenschaften vom Menschen. Laureat Nagrody im. Václava Buriana przyznawanej za wkład w rozwój dialogu środkowoeuropejskiego.

Paulina Małochleb - krytyczka, badaczka literatury i wykładowczyni. Laureatka Nagrody Prezesa Rady Ministrów, stypendystka NCK „Młoda Polska”. Autorka książki „Przepisywanie historii” oraz bloga ksiazkinaostro.pl. W Międzynarodowym Centrum Kultury w Krakowie kieruje Ośrodkiem Komunikacji. Publikuje w „Przekroju”, „Polityce” i Krytyce Politycznej. Wykłada na Uniwersytecie Jagiellońskim.

Językowa mapa Odes(s)y – bogata i różnorodna jak samo miasto. Miasto nad morzem oraz na skrzyżowaniu szlaków, miasto wielokulturowe i wielojęzyczne. Miasto, gdzie brzmią głosy, słowa i wyrażenia z różnych epok, kultur, języków i narodów. Jak mówić o Odes(s)ie w Odes(s)ie? W jakim języku można się porozumieć z rodzimymi mieszkańcami? Co znaczy „mówić po odesku”? Jakie dania można spóbować tylko w Odesie i co warto kupić Prywozie? Zapraszamy na godzinny podcast o odeskim urbanolekcie, pejzażu językowym oraz innych smaczkach.

Goście:

prof. Oksana Baranivska – pracowniczka Zakładu Ukrainistyki IFW UJ, wykładowczyni języka ukraińskiego, specjalizująca się m.in. w zagadnieniach kultury oraz dydaktyki języka ukraińskiego.

Dr Mariya Redkva - adiunkt w Zakładzie Ukrainistyki IFW UJ, zajmuje się naukowo socjolingwistyka, lingwistyka antropologiczna, zagadnieniami związanymi z wielokulturowością oraz metodyką nauczania języków obcych.

Dr Jadwiga Stępnik-Szeptyńska - adiunkt w Zakładzie Ukrainistyki IFW UJ, specjalizue się w badaniach tabu językowego, zainteresowana także zagadnieniem wielojęzyczności i wielokulturowości.

Od kozackich łodzi - czajek do morskich dronów „Mamaj”; przez impresjonistyczne obrazki prozatorskie ukraińskich modernistów, awangardowe powieści pierwszej połowy XX wieku i dojrzałą prozę marynistyczną wieku XXI, od dawnych wypraw kozackich przez wspomnienia słonecznych wakacji na Krymie - po trwającą obecnie wojnę i walki o kontrolę nad akwenem. W jaki sposób Morze Czarne jest obecne w ukraińskiej wyobraźni i pamięci zbiorowej? Czym charakteryzują się ukraińskie opowieści i narracje, które wyrastają z morza, jakie wizje rzeczywistości proponują? Dodatkowo pomówimy także o tym, w jaki sposób Ukraińcy pracują nad sposobami mówienia o historii i teraźniejszości wybrzeży Morza Czarnego bez zamazywania i odgórnego „ukrainizowania” tamtejszej różnorodności kultur i języków.

Goście:

dr Tomasz Hodana – adiunkt w Instytucie Filologii Wschodniosłowiańskiej Uniwersytetu Jagiellońskiego. Zainteresowania naukowe: kultura staroruska, polemika religijna XVI–XVII wieku (katolicy i unici versus prawosławni), dawne piśmiennictwo i nowożytna literatura ukraińska. Autor książki Między królem a carem. Moskwa w oczach prawosławnych Rusinów – obywateli Rzeczypospolitej (Kraków 2008).

dr hab. Katarzyna Kotyńska – profesor w Instytucie Slawistyki PAN. Tłumaczka literatury ukraińskiej, literaturoznawczyni, kulturolożka. Wydała książkę „Lwów. O odczytywaniu miasta na nowo” (MCK, Kraków 2015; przekład ukraiński: Wydawnictwo Starego Lwa, Lwów 2017). Tłumaczyła powieści i eseje m.in. Jurija Andruchowycza, Mykoły Riabczuka, Oksany Zabużko, Sofiji Andruchowycz, Wiktorii Ameliny, Wiktora Domontowycza.

dr Łukasz Galusek – dyrektor programowy Międzynarodowego Centrum Kultury w Krakowie. Zajmuje się kulturą i sztuką Europy Środkowej, zwłaszcza związkami pomiędzy przestrzenią, pamięcią oraz tożsamością. Jest autorem ponad 150 publikacji naukowych poświęconych dziedzictwu kulturowemu Europy Środkowej, a także kwestiom pamięci i edukacji kulturalnej. Między innymi „Jože Plečnik.Architekt i wizjoner" (Kraków 2006), „Kresy na nowo odkryte. Wspólne dziedzictwo Polski i Ukrainy (Kraków 2007). Współautor i kurator wystaw przybliżających polskiej publiczności sztukę i dziedzictwo kultur środkowoeuropejskich: Słowenii (2006), Polski i Ukrainy (2007), Rumunii (2013), Chorwacji (2017). Ostatnio współkuratorował wystawę „Architektura niepodległości w Europie Środkowej„ (2018, w ramach Programu NIEPODLEGŁA).

Jak rozwijała się sztuka ukraińska w XX wieku? Jakie były jego najważniejsze i najmodniejsze prądy i jakie nazwiska dopisujemy do panteonu dzisiaj? Jaką rolę odgrywali artyści emigracyjni, żyjący w diasporze i jak wpływali na sztukę w Ukrainie? W jakie strony i z jakich powodów wyjeżdżali artyści, na jakie przeszkody napotykały artystki? Jaki był wkład sztuki ukraińskiej do dziedzictwa europejskiego – na czym polegało malarstwo neobizantyjskie i jak to się stało, że trwało ono pomimo wojny i stalinizmu?

Jak wydobyć sztukę ukraińską z ram narzucanych przez radzieckich i rosyjskich historyków? Jak opowiadać o reprezentacji pamięci II wojny i Holocaustu, wydobywać ją dla zagranicznych widzów?

O impulsach feministycznych, pytania tożsamościowych, wpływach francuskich rozmawiają Anna Łazar, Vita Susak i Żanna Komar.

Anna Łazar - kuratorka programu międzynarodowej współpracy artystycznej Wolne Słowo w ramach projektu Gdańsk Miasto Literatury, autorka tekstów, tłumaczka (m.in. Ilya Kaminsky „Republika Głuchych”, wyd. Warsztaty Kultury w Lublinie 2023, Oksana Zabużko „Planeta Piołun”, wyd. Agora, 2022, „Dlaczego w sztuce ukraińskiej są wielkie artystki” wyd. Fundacja Katarzyny Kozyry 2020), redaktora książki o sztuce Aleksandry Kubiak „Zrobię serce”, wyd. BWA Zielona Góra, 2022. Pracowała w dziedzinie dyplomacji publicznej w MSZ jako wicedyrektorka i p.o. dyrektora w Instytutach Polskich w Kijowie (2008-2014) i w Sankt-Petersburgu (2015-2018) oraz jako kuratorka w Muzeum Sztuki w Łodzi (2021-2022).

Vita Susak – historyczka sztuki, niezależna uczona, członkini Szwajcarskiego Towarzystwa Akademickiego Studiów Europy Wschodniej, wiele lat pracowała w Lwowskiej Galerii Obrazów, kierowała w nim działem sztuki XIX i XX wieku. Autorka wielu publikacji o historii sztuki ukraińskiej, a także książki „Ukraińscy artyści w Paryżu 1930-1939”. , przełożonej na język angielski i francuski.

Żanna Komar - historyczka sztuki i architektury, kuratorka. Autorka książki „Trzecie miasto Galicji. Stanisławów i jego architektura w okresie autonomii galicyjskiej” oraz „Stanisławów 20/XX. Miasto i architektura (1918-1939)”. Pracuje w Instytucie Dziedzictwa Europejskiego w Międzynarodowym Centrum Kultury.

Fragmenty eseju „Ukraińskie światy Rzeczypospolitej” ukraińskiej badaczki, dr Natalii Starczenko, czyta Dominika Bednarczyk.

Fragmenty eseju „Ukraińskie światy Rzeczypospolitej” ukraińskiej badaczki, dr Natalii Starczenko, czyta Dominika Bednarczyk.