Marjolein Moorman is een sociaaldemocraat in hart en nieren. Een stroming waar Nederland ver van is afgedreven, maar juist in deze tijd en voor de toekomst relevant. Ze kan enorm genieten van de jongere generatie, ergens voor durft te strijden. Helaas is dat wel geboren uit het bijzonder slechte toekomstperspectief dat deze generatie heeft. Omdat het er helemaal niet meer is, is het perspectief van solidariteit weer helemaal nieuw voor deze generatie. En dus een geweldige kans.

Het aantal kinderen dat jeugdzorg nodig heeft is geëxplodeerd. Van 1 op 27 aan het begin van deze eeuw, naar 1 op 7 nu. Daarnaast gaat het met het mentale welzijn van jongeren ook niet goed. Dat heeft alles te maken met de tijd waarin ze opgroeien: sociale media, prestatiedruk, bestaanszekerheid die onder druk staat, een toekomstperspectief in een wereld vol oorlog en grote klimaatproblemen. Jongeren moeten een beter perspectief krijgen, maar de politiek geeft dat niet of te weinig. Daardoor hebben jongeren vaak het idee dat ze op zichzelf zijn terug geworpen. Om dat te veranderen moeten we weg van het individualisme en terug naar de collectieve samenleving.

Het neoliberalisme dat de VVD jarenlang over Nederland heeft uitgestort, brengt prestatiedruk, individualisering, maakbaarheid, privatiserlng en vermarkting met zich mee. Dat is goed te zien aan de woningmarkt. Door privatisering van sociale huurwoningen door toenmalig minister Blok, zijn er voor jongeren nu geen betaalbare woningen meer.

Ook sociale media zijn van grote invloed op het welzijn van jongeren en de druk die ze ervaren. Officieel gaat ze daar als wethouder in Amsterdam niet over. Maar ze vindt wel dat ze zich daarover en daartegen mag uitspreken. Dat is wat haar betreft ook leiderschap: als je niet zelf de instrumenten hebt om iets aan te pakken, gebruik dan je platform en vorm bondgenootschappen om het probleem gezamenlijk aan te pakken.

Moorman maakt zich zorgen over de kwaliteit van het onderwijs. In Nederland zijn de verschillen tussen de kwaliteit van het onderwijs het grootst van de wereld. Het maakt dus heel veel uit waar je naar school gaat en dat zorgt weer voor grotere ongelijkheid.

De huidige politieke situatie baart Moorman zorgen. Kabinet-Schoof gaat de grote problemen van deze tijd niet oplossen, maar pompt alleen meer angst in de samenleving. Deze situatie is wel een logisch gevolg van de voorbijgaande politieke jaren, waarin individualisering centraal stond. Mensen zijn hierdoor alleen komen te staan, onzeker geworden en dat is de voedingsbodem voor angst, waar populistische politici misbruik van maken. Als antwoord hierop voor de toekomst, moet bestaanszekerheid worden vormgegeven in de vorm van onder andere goed onderwijs, huisvesting en oplossingen voor het klimaatprobleem.

De politiek in Nederland zou zich volgens Moorman moeten richten op het bestrijden van ongelijkheid en bestaansonzekerheid. Daarmee zouden ook de zorgkosten uiteindelijk flink afnemen. Want mensen die in armoede en onzekerheid leven, hebben meer stress en leven ongezonder. In plaats daarvan bezuinigt de politiek op preventieve maatregelen, terwijl de zorgkosten elk jaar verder stijgen.

Moorman wil als wethouder, als leider, bij het nemen van een beslissing de tijd nemen om alle standpunten mee te wegen. Een mooi voorbeeld daarvan is de manier waarop ze de jeugdzorg in Amsterdam heeft gereorganiseerd. In Amsterdam werkte de gemeente samen met 208 partijen in de jeugdzorg. Die heeft zij weten terug te brengen tot dertien.

Haar motto voor de bestrijding van ongelijkheid is: we moeten ongelijk investeren voor gelijke kansen.

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Hans van den Berg werkt al 34 jaar bij TaTa Steel, voorheen de Hoogovens, en is verknocht aan het bedrijf. TaTa zit midden in de grootste verandering van zijn bestaan. Het heeft even geduurd voordat het bedrijf doorhad dat het moest veranderen. Dat het van onderdeel van het probleem naar onderdeel van de oplossing moet zien te komen. TaTa was namelijk overtuigd van zijn eigen processen: Nederland kan niet zonder staal en wij doen dat op de goedkoopste en meest efficiënte manier. Daarbij: hoe kun je staal maken zonder koolstof?

In 2030 moeten de hoogoven en de kooksfabriek uit bedrijf zijn en moeten ook andere emissies verminderd zijn. Voor het terugdringen van emissies heeft TaTa al flinke stappen gezet en flink geïnvesteerd. Maar een andere milieumaatregel, het overkappen van grondstoffenvelden, moet nog genomen worden en wordt een megaproject.

TaTa IJmuiden draagt flink bij aan de kortere levensverwachting van de bewoners in de omgeving van TaTa: omwonenden leven gemiddeld tweeëneenhalve maand korter door de uitstoot van TaTa. De urgentie van de transitie is TaTa daarom wel helder, maar in de communicatie daarover naar buiten is het bedrijf er nog niet. Want hameren op hoe goed TaTa bezig is, overtuigt mensen niet.

Alle negatieve berichtgeving over hoe vervuilend TaTa is, doet Van den Berg pijn. Maar hij duikt er niet voor weg. Ook het burgeractivisme tegen het bedrijf gaat hij niet uit de weg. TaTa heeft dat ook voor een groot deel aan zichzelf te danken, door de manier waarop het bedrijf in het verleden omging met kritiek: technocratisch en elitair.

Hij heeft hiervan geleerd zijn oordeel uit te stellen. Hij neemt nu de tijd om over de eerste weerstand heen te komen en daarna met een andere blik te kijken.

TaTa werkt voortdurend aan het verbeteren van zijn productieproces. Zo is de looduitstoot de afgelopen decennia teruggebracht van 60 ton naar 500 kilo. Een enorme afname, maar nog altijd meer dan wenselijk. Nul loodemissie zal echter nooit worden behaald. Over dit soort zaken wil TaTa eerlijk communiceren.

Van den Berg wil dat het bedrijf weer net zo wordt vertrouwd als voorheen, toen het meer vertrouwen genoot dan de overheid. TaTa gooit daarom ook zijn deuren open voor burentours en dagjesmensen.

De aanklacht die advocate Bénédicte Ficq tegen hem indiende, neemt hij niet licht op. Hij voelt zich verantwoordelijk voor wat er in de fabriek gebeurt en zal daarover ook verantwoording afleggen. Maar hij wil vooral ook zichzelf blijven en zich vrij voelen om te zeggen wat nodig is.

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Meer dan dertig jaar zat ze in de politiek van de Westland-regio. Als gedeputeerde van de provincie Zuid-Holland, gemeenteraadslid en als hoogheemraad, hield ze zich bezig met de wet- en regelgeving rondom de glastuinbouw in de regio. Nu staat ze aan de andere kant, als voorzitter van Glastuinbouw Nederland, de organisatie die de belangen behartigt van ondernemers in de glastuinbouw.

Toen ze werd gevraagd voor deze functie was ze direct enthousiast. De tuinbouwsector kende ze al en vond ze de leukste sector in haar portefeuille als politicus.

De glastuinbouwsector staat bekend als een van de minst duurzame sectoren van Nederland. Wat veel mensen niet weten is dat het ook een van de meest innovatieve sectoren is. Toch had het grootste deel van de tuinders al lang van het gas af moeten zijn, maar vanwege investeringskosten is nog maar een kwart van de tuinders daadwerkelijk overgestapt op alternatieve bronnen.

De sector onderzoekt allerlei alternatieve bronnen voor fossiele energie. Geothermie, een vinding van de tuinbouwsector zelf, is een geweldige bron, maar vanwege het eerdere gasdebacle in Groningen wil de overheid geen enkel risico meer nemen. Daarnaast kijkt de sector naar het gebruik van restwarmte en waterstof.

Het gaat alleen niet snel genoeg omdat vergunningstrajecten te lang duren en het terugverdienen van de investeringen daarmee in gevaar komen. Door al dit soort obstakels maakt Bom-Lemstra zich wel zorgen of de sector in 2040 daadwerkelijk klimaatneutraal is. Tegelijkertijd vindt ze 2040 eigenlijk te laat.

Als het kan moet de energietransitie volgens Bom-Lemstra sneller, maar ze ziet het ook als haar taak om dat mogelijk te maken. En dat moet in samenwerking met de overheid. Bijkomend probleem voor de tuinbouwsector in Nederland is dat er op de Europese markt geen eenduidig beleid is. Zo moeten Nederlandse telers van het gas af en hoeven telers uit andere Europese landen dat niet. Dat maakt het voor haar wel lastig uitlegbaar dat de transitie noodzakelijk is. Dat ze haar leden meekrijgt, komt wel door haar intrinsieke motivatie en geloof in wat ze doet. Ze begrijpt de keuzes en de bedrijfsvoering van haar leden, maar kan hen ook meenemen in de noodzaak van de transitie. Daarin zit haar kracht.

De invoering van de Europese Natuurherstelwet is overigens ook weer een obstakel voor de verduurzaming van haar sector. Tuinbouwers moeten namelijk nu bewijzen dat ze geen gevaar vormen voor de biodiversiteit. Een bijkans onmogelijke opgave, waar ze ook wel eens van wakker ligt.

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Henri Bontenbal, CDA-partijleider en Tweede Kamer-fractievoorzitter, groeide op in een gezin met acht kinderen. Die achtergrond is ook van invloed geweest op zijn politieke visies. Consumeren stond thuis niet bovenaan en als je een van de acht kinderen bent, besef je snel dat jij niet het centrum van de wereld bent.

Bontenbal is een echte Rotterdammer: geen gelul, niet pochen en duidelijk en direct zijn. Hij is transparant en eerlijk over wat hij vindt, maar moet zich in de Tweede Kamer ook wel inhouden om niet al te scherp uit de hoek te komen.

Als partijleider moet hij balanceren tussen zijn eigen visie en die van de partij. Deze rol had hij vijf jaar geleden nog niet op zich willen nemen. Hij is, nu hij wat ouder wordt, is hij milder geworden in zijn formuleringen. Voorheen was hij scherper, maar om iets te bereiken, is hij meer gaan kijken op welke manier hij effectief kan zijn. Hoe kan hij mensen meenemen?

Doordat hij ouder is, heeft hij voor zichzelf een duidelijke norm over de manier waarop een politicus zich moet gedragen. Hij gaat niet mee in het meer populistische geschreeuw dat de politiek steeds meer lijkt te overheersen.

Bontenbal vindt dat hij en het CDA geduld moeten hebben. Hij zou zich zorgen maken als het CDA nu snel zou stijgen in de peilingen. Voor hem zou dat een teken zijn dat de partij zich populistisch gedraagt. Hij vindt dat de politieke middenpartijen zelfreflectie nodig hebben en zich moeten afvragen wat ze fout hebben gedaan, waardoor veel kiezers op uiterst rechtse partijen hebben gestemd. De middenpartijen hebben de afgelopen jaren te veel het compromis verdedigd, waardoor hun eigen waarden achterop zijn geraakt.

Het CDA moet daarom de aloude christendemocratische uitgangspunten en waarden bovenaan zetten om het tij te keren. Hij is druk bezig om een visie uit te werken voor alle belangrijke politieke thema’s voor de toekomst, maar heeft daarbij ook nog wat tijd nodig.

De stip op de horizon voor 2050 is bouwen aan een sociale en duurzame markteconomie, een economie die niet meer uitbuit op het gebied van grondstoffen, mensen en milieu.

Om daar te komen moet de oude economie langzaam worden afgebouwd en de nieuwe, duurzame economie worden gestimuleerd. Het coalitieakkoord gaat echter uit van de status quo, de oude economie, en doet onvoldoende aan stimulering van duurzaamheid.

Over tien jaar hoopt Bontenbal het CDA weer op poten te hebben gezet, als middel om de samenleving sterker te maken. Dat we in Nederland een omslag krijgen in het doorgeschoten individualisme. De grote maatschappelijke problemen die er nu zijn, zijn ook terug te leiden naar hoe wij collectief denken. Die problemen zijn alleen op te lossen als we bereid zijn gemeenschappelijker te denken.

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Boudewijn Siemons, CEO Havenbedrijf Rotterdam, staat voor een enorme opgave met de energie- en grondstoffentransities in de Rotterdamse haven. De haven is goed op weg, maar bij de verduurzaming ontstaan er ook barrières. Hoge netwerkkosten, congestie van het elektriciteitsnet, stikstofproblematiek, allemaal grote obstakels waar de haven tegenaan loopt. Er wordt hard gewerkt aan de uitbreiding van het elektriciteitsnet en de aanpassing ervan naar decentrale levering. Desondanks zal netcongestie de komende decennia een groot probleem blijven.

Door de geopolitieke situatie in de wereld, is naast verduurzaming ook de leveringszekerheid van grondstoffen een belangrijke prioriteit van Siemons. Dat zorgt bij hem ook voor dilemma’s. De Rotterdamse haven heeft meerdere, even zwaarwegende prioriteiten en moet daardoor soms keuzes maken die niet passen bij de duurzaamheidsprioriteit. Tegelijkertijd blijft Europa geopolitiek kwetsbaar zolang de energietransitie niet is voltooid en Europa afhankelijk is van geïmporteerde fossiele brandstoffen.

Momenteel draait de Rotterdamse haven voor 90% op fossiele brandstoffen en voor 10% fossielvrij. Siemons verwacht dat het in 2050 omgekeerd zal zijn en dat er dan nog voor 10% aan fossiele brandstoffen wordt gebruikt. Dat betekent ook dat hij niet verwacht dat 100% fossielvrij tegen die tijd haalbaar is.

Een aantal functies in de haven zal in de toekomst wel verdwijnen. Op weg daar naartoe pleit Siemons voor het circulair ombouwen van installaties die al in de haven aanwezig zijn.

De drie groene parels in de haven die Siemons altijd laat zien als voorbeeld van verduurzaming zijn de 200 megawatt elektrolyser die Shell bouwt, de waterstofbackbone die wordt aangelegd en Porthos, het project voor CO2-afvang en -opslag.

Als marine-officier leerde hij dat iedereen binnen een organisatie nodig is en dat je met elkaar moet samenwerken. Die les gebruikt hij als ceo van het havenbedrijf nog steeds.

De drie principes die hij als leider in zijn dagelijks werk toepast: je moet weten waar je het over hebt dus doe je huiswerk; soft skills - ieder mens verdient respect en verdient het om naar geluisterd te worden; je moet je energieniveau in dienst stellen van de organisatie.

Siemons is positief over de verduurzaming. Ondanks de verrechtsing in Nederland en de daarbij horende afkeer van groene politiek, gaat de verduurzaming bij Nederlandse bedrijven (in de haven) door.

Havenbedrijf Rotterdam zal verduurzaming stimuleren en niet-verduurzamen ontmoedigen. Op de lange termijn is er voor bedrijven die niet meegaan in de transitie geen plek meer in de haven.

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Harm en Jan blikken terug op het ontstaan van deze podcast. Toen ze elkaar voor de zoveelste keer tegenkwamen en Jan verzuchtte dat hij klaar was met het almaar zenden van wetenschappelijke kennis waarmee hij zijn toehoorders schijnbaar niet in het hart wist te raken. Harm had precies hetzelfde gevoel: hoe meer mensen weten, hoe meer ze hun kop in het zand steken. Zo ontstond het idee voor deze podcast: niet meer zenden op inhoud, maar proberen mensen in hun hart te raken, zodat ze vanuit emotie en intrinsieke motivatie aan de slag gaan met de grote transities die nodig zijn.

Jan wijst jongere generaties graag op alle milieuproblemen die de afgelopen decennia al zijn opgelost. De jeugd van nu leeft in een veel schonere wereld dan de jeugd van de jaren 60, waarin hij en Harm opgroeiden. Tegelijkertijd geneert Jan zich ervoor dat er voor de nieuwe generaties geen rooskleurig perspectief te bieden is.

Wat er nodig is, is een nieuwe visie voor Nederland in de toekomst en een betere uitleg van hoe alle deelproblemen met elkaar samenhangen en dat we die ook met z’n allen, samen, moeten oplossen.

Harm wordt bij zijn werk regelmatig geconfronteerd met wanhoop ten aanzien van de toekomst. Wanhoop bij zichzelf, wanneer hij echt tot zich laat doordringen hoe groot de problemen zijn. Maar ook bij anderen. Zo trof hij ooit jonge waterstofingenieurs die uit wanhoop begonnen te huilen. "Hoe gaan we dit aan onze kinderen uitleggen?” Als we niet uitkijken, geven we een soort lege aarde aan de volgende generatie door.

Nadat Jan een ernstig fietsongeluk kreeg in de Pyreneeën, realiseerde hij zich tijdens zijn revalidatie dat hij geen maatschappelijke impact had. Het deed hem besluiten activistisch te worden en zijn kennis daarvoor in te zetten. Daarop richtte hij samen met Marjan Minnesma de organisatie Urgenda op.

Nu heeft hij weer zo’n moment van reflectie en komt hij tot het besef dat hij vanuit zijn gevoel de verbinding met anderen moet opzoeken.

Jan en Harm willen de leiders die zij gaan spreken in deze podcast vragen hoe zij als mens in de transitie staan. En gaan op zoek naar de kenmerken van nieuw leiderschap bij hun manier van leiding geven. Die kenmerken? Nieuw leiderschap is dienend, verbindend en authentiek. Nieuwe leiders dienen het grotere belang en leven voor wat zij zeggen. Mensen die hun gevoel laten zien zullen uiteindelijk de echte oplossingen bieden voor alle grote problemen die er nu zijn.

See omnystudio.com/listener for privacy information.

Om te kunnen leven in een wereld waar mens en natuur in balans zijn, hebben we nieuwe leiders nodig. Leiders die voorop gaan lopen in de transitie naar een nieuwe, duurzame wereld. De kennis hebben we, de technologie is er, de wetenschap is het eens en er is een hoop in beweging. Maar toch gaat het nog niet snel genoeg.

Harm Edens en Jan Rotmans zijn bij elkaar opgeteld al meer dan 60 jaar aan het uitleggen waarom en hoe het anders moet. Aan ministers en politici, aan bedrijven, aan mede-Nederlanders. Jan als hoogleraar duurzaamheid en transitie en Harm op een heleboel andere manieren.

Maar meer kennis lijkt de boel niet in beweging te zetten. Het is tijd voor een andere aanpak. Het is tijd om op zoek te gaan naar nieuwe leiders die in hun hart voelen dat ze die nieuwe wereld in moeten stappen. Met lef.

Zijn onze huidige leiders al in het bezit van deze kwaliteiten en zetten zij deze al veelvuldig in? Of zitten zij nog vast in oude patronen? Patronen van het hoofd, waar de waan van de dag, de druk van de aandeelhouders en vakbonden, de kiezers en de achterban, het hoofdkantoor en de bedrijfsresultaten, de noodzaak van de transitie overstemmen? Wat maakt dat zij daar niet los van kunnen komen? Hoe staan zij als privépersoon tegenover de transitie? En waar schuurt dat met hun positie als politiek, maatschappelijk of zakelijk leider?

Hoe staan deze nieuwe leiders in het leven, hoe kijken zij naar anderen maar vooral naar zichzelf? Hoe werken zij aan hun eigen transitie. Hoe zien zij de toekomst en wat is hun eigen rol daarin? Waar komen ze vandaan en waar willen ze naartoe? Dat onderzoeken Edens en Rotmans in hun gesprekken met leiders vanuit het hart.

See omnystudio.com/listener for privacy information.